Versterking impact praktijkgericht onderzoek

Over het algemeen heeft het onderzoek als doelstelling om een doorwerking te realiseren in een aantal domeinen:

1. het eigen onderwijs aan het hbo
2. de beroepspraktijk/bedrijfsleven
3. het beleid en
4. de wetenschappen

Een duurzame en niet-vrijblijvende relatie met externe partners is de belangrijkste factor en verklarende variabele om impact te realiseren, zo blijkt uit meerdere onderzoeken. In de literatuur wordt veelal gesproken over “productieve interactie” met belanghebbende doelgroepen (NWO). Op basis van interviews en analyses proberen we een beeld te krijgen van deze “productieve interacties” en daarmee van de impactstrategieën die onderzoekers hanteren. Meestal gaat het om ad hoc strategieën, bijvoorbeeld zoveel mogelijk betrekken van studenten of aandacht besteden aan communicatie. Een eerste doelstelling van het lectoraat is om deze ad hoc strategie meer te expliciteren, en vervolgens samen met de onderzoekers te analyseren en te optimaliseren. We letten daarbij ook op eventuele verschillen. Zijn die persoonsgebonden ofdomeinspecifiek? En wat kunnen we van elkaar leren?

Zie hier een eerste publicatie.

Een directe manier van doorwerking zien we in het onderzoek zelf, via het onderzoekend handelen. Door het onderzoek ontstaat een onderlinge wisselwerking tussen stakeholders. Bijvoorbeeld tussen patiënten, zorgverleners en ict-bedrijven die een nieuwe app ontwikkelen. Het bewust beïnvloeden van deze wisselwerking vraagt specifieke vaardigheden van de onderzoeker(s). Het vooraf of gaandeweg het proces ontwikkelen van een impactplan, ter bevordering van doorwerking (van binnenuit) bijvoorbeeld, vereist een zekere strategischeoriëntatieen een goed begrip van de posities van de stakeholders, maar ook die van jezelf als onderzoeker. Daar waar onderzoek en verandering in elkaars verlengde liggen – zoals bij ontwerpgericht en actie -onderzoek– is een zorgvuldige balans tussen kennisdoelen en veranderdoelen noodzakelijk. Die balans vraagt een zekere mate van stevig staan, om van daaruit wendbaar te kunnen zijn, oftewel vraagt een stevige professionele identiteit. Het lectoraat gaat intensief onderzoek doen naar het profiel van de praktijkgericht onderzoeker in verschillendedisciplines en naar hoe onder andere deze factor, de mate van impact van het onderzoek beïnvloedt.

Zie hier een publicatie van Famke van Lieshout; Onderzoeksvenster: Professionele identiteit van de praktijkgericht onderzoeker in Praktijkgericht onderzoeken in het onderwijs’ (in druk).

Het is belangrijk om de doorwerking van het onderzoek goed zichtbaar te maken. Het gaat dan om de volgende indicatoren:

Doorwerking in het onderwijs

• • Aantal studenten dat bij projecten is betrokken en daarmee in aanraking komt met actuele vraagstukken in de beroepspraktijk.
  • Aantal docenten dat is betrokken en zich daardoor vaak ontwikkelen tot interessante docenten
  • Doorwerking in het curriculum

Doorwerking in beroepspraktijk

• • Tools die in de praktijk worden gebruikt
  • Duurzame samenwerking met externe partners
  • Opdrachten externe partners
  • Co-financiering (investering) door externen
  • Lezingen/opleidingen voor professionals etc.
  • Verspreidingasctiviteiten

Doorwerking in beleid

• • Advies aan beleidsinstanties (sector, branches, verzekering etc)
  • Opdrachten van beleidsinstanties
  • Betrokkenheid van beleidsmakers bij projecten

Doorwerking in (wetenschappelijke) kennis

• • Artikelen
  • Congresbijdragen
  • Etc.

We kunnen onderscheid maken tussen directe impact, bijvoorbeeld in het praktijkonderzoek van een hybride leeromgeving, en de duurzame doorwerking waardoor een bepaalde praktijk ingrijpend verandert. Dat laatste is doorgaans niet terug te voeren tot een individueel projecten, maar is resultante van een langdurige reeks van interventies. In de literatuur wordt gesproken over een periode van 8 tot 15 jaar voordat nieuwe inzichten daadwerkelijk maatschappelijk ingebed raken. Daarom wordt gepleit voor assessment van impact van grotere eenheden (team, programma, afdeling) in plaats van individuele projecten.

Het ontwikkelen van een resultaat, bijvoorbeeld een toolkit, is in zichzelf nog geen doorwerking. Daarom wordt er wel onderscheid gemaakt tussen output (directe resultaten, zoals een tool of artikel), outcome (het gebruik van de output) en de impact (het effect).

Een sterke voorspeller van doorwerking in de praktijk is een duurzame relatie met externe partners. Daarom is een netwerkanalyse een belangrijk inzicht gevend element m.b.t. impact.

Vanuit het lectoraat wordt samengewerkt met andere onderzoekers die inzicht willen krijgen in de impact van hun onderzoek.

Het hbo heeft een unieke kennispositie door de nabijheid van de beroepspraktijk. Dit biedt een goede basis voor het onderzoek dat iets teweeg wil brengen. Maar hoe doen we dat? En welke zijn de kernwaarden die ons kunnen helpen om het onderzoek in te richten? Lange tijd heeft het praktijkgerichte onderzoek zich primair georiënteerd op de academische waarden van onafhankelijkheid en methodologische zuiverheid, maar de laatste jaren is er steeds meer discussie of dit het juiste frame is. Juist de nabijheid van de praktijk geeft mogelijkheden voor een intensieve samenwerking en het samen met de praktijk onderzoeken van vraagstukken. Gebruikswaarde, toegankelijkheid en transparantie zijn dan misschien belangrijker dan onafhankelijkheid. Samen met Anje Ros werken we aan dit thema.

Dat heeft in eerste aanleg geleid tot een gezamenlijke publicatie

van Harten, A., Ernst‐Kruis, M. R., Niessen, T. J., Koksma, J. J., & Abma, T. A. (2025). Interprofessional Learning and Improving at the Paediatric Ward: A Participatory Action Research Practising Safety‐II Theory. Journal of Evaluation in Clinical Practice, 31 (2).

Niessen, T., Schmetz, E., Baur, V., Herk, Johan van de , J., Andriessen, D. & Cramer, T. (2025). De impactopstelling: De gelaagdheid van impact verkennen en doorvoelen. ScienceGuide (verschenen 18 maart 2025).

Niessen, T. (2025). Impact als respons – abiliteit: Een binnenkant-perspectief op impact in praktijkgericht Onderzoek. Lectorale Rede, 27 maart 2025. Fontys Hogescholen.

Van der Auweraert, A., & Niessen, T. (2024). ‘Mind the gap’: het verhelderen van paradigmatische assumpties in praktijkgericht onderzoek met het Kwadrantenmodel ‘Onderzoek’.Tijdschrift Voor Hoger Onderwijs, 42. https://doi.org/10.59532/tvho.v42i18915

Brouns, M., Hessels, L., Klaassen, S., van Tooren, M., & Wenneker, M. (2023). De kunst van het verbinden: een verkennend onderzoek naar doorwerking van praktijkgericht onderzoek.