Friluftsliv: de natuur in en kijken wat de dag je brengt
Pabostudente Jenny volgde een minor over het buitenleven in Noorwegen
Vanuit school een onbekende omgeving ontdekken, in een boom klimmen, een hut bouwen en uren door de bossen dwalen: waar kan dat in Nederland? Jenny Wishaupt verbleef tijdens haar studie een paar maanden in Noorwegen om daar alles te weten te komen over de typisch Noorse levenswijze ‘Friluftsliv’ oftewel ‘leven in de buitenlucht’, en ontdekte hoe je dat toe kunt passen in het onderwijs.
Jenny vertelde in haar laatste studiejaar van de opleiding leraar basisonderwijs bij Fontys Hogeschool Kind en Educatie (FHKE), over haar Noorse avontuur. ‘In Nederland kun je dit niet één op één overnemen’, concludeert Jenny. ‘In Noorwegen vind je overweldigende natuur: bergen, gletsjers, bossen. Dat hebben we hier simpelweg niet’. Maar toch nam ze genoeg inzichten mee vanuit Noorwegen om ook in ons land aan de slag te gaan met (een vorm van) Friluftsliv. ‘Met kinderen naar buiten gaan is gewoon goed, en wij kunnen hier kijken hoe we het op de Nederlandse manier kunnen doen’.
Altijd buiten
Jenny vertrok in augustus 2022 naar Noorwegen om daar de minor ‘Outdoor Education and Friluftsliv’ te gaan volgen. Dat was al haar plan toen ze nog in het tweede jaar zat, maar vanwege de coronatijd bleef ze haar minor net zolang uitstellen tot ze toch naar Noorwegen kon afreizen. ‘Ik wilde dit echt heel graag. Ik ben altijd al met buiten zijn bezig geweest. Als begeleider bij de scouting tot een stage bij een school die aan buitenonderwijs doet. Aanvankelijk leek mij Denemarken een leuke bestemming voor een minor maar Denemarken is een beetje een zelfde soort land als Nederland. Ook heel vlak en je vindt er weinig natuurlijke uitdagingen. Voor het echte werk moet je toch in Noorwegen zijn. Via mijn docenten op de pabo kwam ik bij deze minor terecht’.
De minor volgende ze in Sogndal, een dorp waar een van de Noorse hogescholen gevestigd is. Sogndal is een echt studentendorp. In Noorwegen moet je lange afstanden afleggen om van A naar B te komen, dus zijn er studentendorpen waar studenten naar school gaan en op kamers wonen. Heen en weer reizen vanuit het ouderlijk huis is meestal geen optie. De hogeschool in Sogndal biedt vooral opleidingen rondom natuur, sport en beweging. En dus deze minor, gericht op buitenlandse studenten die kennis willen maken met Friluftsliv. Jenny: ‘Ik verbleef dus vooral in internationaal gezelschap. Dat was leuk, want iedereen kan hier thuis iets anders mee. In Nederland hebben we geen bergen, maar bijvoorbeeld in delen van Duitsland en Spanje wel’.
Geen slecht weer, wel slechte kleding
De lesweken zagen er heel afwisselend uit. ‘Het programma bevatte veel excursies, gemiddeld eens in de twee weken gingen we op pad. Naar de gletsjers of een paar dagen de natuur in zonder telefoon. Verveel je maar eens, kijk wat de dag je brengt. Dat zijn we niet meer gewend. Grappig is dat mensen in Noorwegen het nooit hebben over ‘slecht weer’. Je hebt alleen slechte kleding, haha. Friluftsliv zit echt in de Noorse cultuur. Noren trekken er dan ook graag op uit om de bewoonde wereld achter zich te laten en één met de natuur te zijn. Er zijn ook scholen die helemaal op dit principe zijn ingericht. De kinderen zijn altijd buiten’.
Wat Jenny meenam uit Noorwegen? ‘Ik heb dit vooral ervaren als een bevestiging van mijn eigen ideeën. Naar buiten gaan is gewoon goed, en vooral voor kinderen. En dan bedoel ik niet even een rondje lopen in de stad maar echt de natuur in. Laat kinderen maar ontdekken en ervaren. Wij als begeleiders moeten zorgen dat dat op een veilige manier kan. Ik ben bijna afgestudeerd aan de pabo en ik weet hoe ik een groep moet leiden, maar ik denk dat ik nu meer bewust bekwaam ben, met betrekking tot mijn handelen voor een groep. Dat ik me meer bewust ben van mijn rol, en wat voor leider ik ben’.
Nederland: Friluftsliv light
De pabostudent zag zichzelf na haar afstuderen wel werken op een school waar ze met buitenonderwijs bezig zijn. ‘Mijn stage deed ik bij basisschool ’t Slingertouw in Eindhoven waar ze ‘Forest Education’ aanbieden. Er is daar een klein bos in de buurt van de school waar ze eens in de twee, drie weken met de kinderen naar toe gaan. Daar laten ze de kinderen het bos ontdekken, ze gaan op onderzoek uit. Zo gaan ze bijvoorbeeld zoeken naar spullen die niet in het bos thuishoren en ontdekken op die manier hoeveel afval er wordt achtergelaten in de natuur. Dit type onderwijs noemen ze in Noorwegen ‘Slow Friluftsliv’, een beetje de ‘light-versie’. We hebben in Nederland niet veel andere opties, want er is hier heel weinig natuur. Friluftsliv maakt kinderen bewust van duurzaamheid en hoe we omgaan met onze planeet. Het gaat ook over connectie maken met de natuur, en over natuurbehoud. We moeten ons meer bewust worden van het kleine beetje natuur dat we nog hebben in Nederland en daar zuinig mee omgaan’.
Jenny zag echter ook een keerzijde aan het gegeven Friluftsliv en hoe men daar in Noorwegen mee omgaat. ‘Wat mij opviel was dat het niet zomaar voor iedereen is. Om het echt goed uit te kunnen oefenen heb je veel spullen nodig die niet goedkoop zijn. Denk aan wandelschoenen, een tent en slaapzak waar je met -10 ook nog comfortabel in kunt slapen. Veel Friliftsliv-beoefenaars willen de beste en nieuwste spullen. Echt duurzaam is dat niet want er wordt zoveel geproduceerd om aan die vraag te voldoen. Gelukkig is er wel echt een grote tweedehandsmarkt voor outdoor spullen in Noorwegen maar dan nog: het is niet voor iedereen weggelegd en bovendien niet duurzaam als mensen maar blijven kopen.’
Pionierswerk
De pabostudent is inmiddels bijna afgestudeerd, en gaat dan aan de slag op een basisschool. Haar ideale school? 'Die ligt in een bosrijke omgeving, waar je met de kinderen op pad kunt. Het liefst zou ik structureel les willen geven in een bepaalde vorm van natuuronderwijs. Werken met thema’s die met natuur en duurzaamheid te maken hebben, en een doorlopende leerlijn maken. Maar ik realiseer me ook dat het onderwijs in Nederland daar misschien nog niet klaar voor is. Ik was een tijdje geleden op de NOT (Nationale Onderwijs Tentoonstelling - red.) om eens te kijken wat er allemaal is op het gebied van natuur en buitenonderwijs. Er is al wel wat: buiten bewegend lesgeven bijvoorbeeld en Forest Education, maar het staat nog wel in de kinderschoenen. Het is nog echt pionierswerk in Nederland, maar dat er nog zo weinig is inspireerde me eigenlijk wel. Want wat zou het niet gaaf zijn als ik hier zoiets zou kunnen gaan doen?’
Noot van de redactie: Jenny werkt inmiddels bij haar stageschool 't Slingertouw.
Bij Fontys Hogeschool Kind en Educatie is outdoor learning volop in ontwikkeling. In studiejaar 21-22 is gestart met outdoor opleidingsscholen, waar studenten, leerkrachten en opleiders samen buitenonderwijs in praktijk brengen. Sinds studiejaar 22-23 zijn deze outdoor opleidingsscholen samen met andere scholen en partners in het werkveld verenigd in het netwerk outdoor learning, dat vier keer per jaar bijeenkomt. Momenteel worden er concrete plannen gemaakt over het structureel verankeren van outdoor learning in de vorm van een profilering binnen de nieuwe lerarenopleidingen.