Focus op preventief werken aan gedrag in de klas
Practitioner Gedrag biedt onderwijsprofessionals praktische handvatten
Sinds de wet Passend Onderwijs wordt van leraren steeds meer gevraagd op het gebied van gedragsbegeleiding. Maar soms zijn vragen rondom gedrag meer complex en is er behoefte aan meer kennis en expertise. Irma van den Berg (foto) is docent bij de practitioner Gedrag van Fontys Opleidingscentrum Speciale Onderwijszorg (OSO) en begeleidt studenten die vanuit alle hoeken van het onderwijs bij de practitioner Gedrag terechtkomen. Ze denkt dat de grootste eyeopener voor studenten is, dat zij beseffen dat ze zelf de sleutel tot verandering zijn. ‘Ik zeg altijd: gedrag is een boodschap, en het is aan jullie om iets met die boodschap te gaan doen. Het betekent wel dat je inzicht moet hebben in dat gedrag van jezelf en dat van anderen / de leerlingen.’
Niet wachten
Kinderen leren op school vakken als rekenen, lezen, of in het voortgezet onderwijs vakken als wiskunde en biologie, maar ze leren nog zo veel meer. Ze leren zich bijvoorbeeld ook sociaal te gedragen in een groep of zich weerbaar op te stellen als het leren een keer niet lukt. De practitioner gedrag is bedoeld voor (onderwijs)professionals die zich willen richten op het begeleiden van leerlingen in de sociaal- en emotionele ontwikkeling. Soms regulier, voor alle leerlingen, en soms gespecialiseerd voor leerlingen met extra onderwijsbehoeften op het gebied van gedrag. Van den Berg: ‘Onze focus is het preventief werken aan gedrag. Dus niet wachten tot bepaald gedrag zich voordoet. En in de basis kun je al veel preventief doen om ervoor te zorgen dat het welbevinden van leerlingen goed is en dat ze ook mee kunnen doen In de les’.
Theoretische onderbouwing
Het programma is heel praktisch opgebouwd. Van den Berg: ‘Studenten kijken naar wat ze al doen, waar ze nog kansen zien en hoe ze dat gaan aanpakken. Ze leren gedrag te signaleren, analyseren en te interpreteren. Vervolgens kijken ze wat er al ingezet wordt en waar nog kansen liggen voor ondersteuning bij vragen rondom gedrag. Na elke lesdag gaan ze naar huis met de vraag hoe ze het geleerde de volgende dag kunnen toepassen in de klas. Dat is ook meteen het fijne van deze practioner: we zorgen voor een theoretische onderbouwing, maar geven ook een praktische opdracht mee: kijk eens in jouw praktijk hoe dit werkt. Probeer het uit en deel je bevindingen volgende keer. Dat blijkt enorm waardevol te zijn’. Studenten komen vanuit alle hoeken van het onderwijs. Het afgelopen cursusjaar waren er studenten uit het po, vo, mbo en speciaal voortgezet onderwijs. Zij leerden van en met elkaar. Juist die gemêleerde groep en het uitwisselen van ervaringen zorgt voor eyeopeners. De interactie dat maakt de practitioner heel krachtig’.
Thema's
De Practitioner Gedrag duurt een jaar en bestaat uit 15 bijeenkomsten die gegeven worden door meerdere docenten met verschillende expertises. Er wordt gewerkt vanuit vijf thema’s: Preventief werken aan gedrag, voor alle leerlingen. Speciale begeleiding van gedrag met daarin extra aandacht voor planmatig begeleiden, het ontwikkelen en begeleiden van meer intensieve interventies voor de gehele groep of voor een groepje leerlingen. Thema 3, 4 en 5 zijn gericht op meer specifieke onderwijsbehoeften van leerlingen bij gedrag. In thema 3 is er o.a. aandacht voor druk, hyperactief gedrag. Thema 4 gaat over autisme en thema 5 over meer naar binnen gekeerd gedrag bijvoorbeeld angst of depressief gedrag. Studenten maken bij thema 1 en 2 een opdracht en mogen vervolgens kiezen voor de derde opdracht uit de laatste drie thema’s. Ze gaan met ondersteuning vanuit de bijeenkomsten en de theorie concreet in hun eigen praktijk aan de slag. Irma van den Berg ziet dat studenten gaandeweg het jaar zich meer bewust worden van hun eigen handelen en gedrag. Ze ontwikkelen een eigen visie op gedrag en handelen meer vanuit onderbouwing. ‘Aan het eind van het afgelopen studiejaar heb ik zo vaak gehoord dat studenten ook hun eigen gedrag hebben veranderd, en dat ook terugzien in hun handelen. Dat is echt heel mooi om te zien’.
Dewi, Anne en Inge volgden in studiejaar 2022-2023 de practitioner Gedrag en blikken terug
Dewi: ‘Ik werk in het voortgezet speciaal onderwijs, dus in principe hebben we eigenlijk altijd te maken met de thema 's die aan bod komen. Alleen merk ik dat er veel collega's bij mij op school nog niet altijd overal op kunnen handelen, dus door deze practitioner kan ik mijn collega’s verder helpen’.
Anne werkt in het voortgezet onderwijs en herkent dat. ‘Ik heb collega’s die wat handelingsverlegen zijn als het gaat om gedragsproblematiek. Ze voelen zich niet capabel genoeg om bepaalde stappen te zetten of ze durven niet. Het is fijn dat we in de practitioner niet alleen praktisch aan de slag zijn, maar dat we ook een flinke dosis theorie meekrijgen. Dan heb je iets om op terug te vallen en nu kan ik mijn collega’s erin mee nemen. In de practitioner koppelen we de theorie meteen aan de praktijk, dus ik kan bepaalde situaties op school meteen de volgende dag aanpakken. Als je best veel handelingsverlegen mensen om je heen hebt en je zelf dingen vooral op gevoel doet mis je toch die handvatten om op terug te vallen. Het hele jaar kun je casussen inbrengen en kijk je er met elkaar vanuit allerlei invalshoeken naar. Het is ook zo fijn om medestudenten uit alle lagen van het onderwijs te hebben. Je leert van elkaar’.
Oorzaken van gedrag
Inge merkt op de basisschool waar zij werkt dat collega’s blij zijn dat ze de practitioner gedrag is gaan volgen. ‘Tegen het einde van het schooljaar kwamen collega’s al naar me toe met dossiers van kinderen die het komend jaar in hun klas kwamen. Zo van: “Heb je nog tips hoe ik dit aan kan vliegen want ik vind het best spannend”. Het is mooi dat ik hen dan een beetje op weg kan helpen.’ Anne tegen Irma: ‘Jij zegt: gedrag komt altijd ergens vandaan. Als je weet dat het gedrag een functie heeft, dan ga je anders naar het gedrag kijken. Misschien vond je voorheen bepaald gedrag gewoon irritant maar nu besef je: dat doet die leerling niet zomaar.’ Dewi: ‘Wat ik vooral heb geleerd, is om niet in stereotyperingen te denken. Bijvoorbeeld dat een drukke leerling altijd ADHD heeft omdat bepaalde karakteristieken uit zijn gedrag erbij horen. Maar er kunnen ook andere oorzaken zijn, zoals een trauma. Je kijkt nu meer op een manier van: wat doet de leerling nou precies en hoe kan ik ermee omgaan? En niet van: oh hij is vandaag echt extreem druk, maar hij heeft ADHD hè. Even laten stuiteren en dan is het weer goed.’
Gereedschapskist
Docent Irma van den Berg vult aan: ‘ In de practitioner gaan we niet uit van ‘labels’, we gaan uit van gedrag en vragen ons af hoe we kunnen ondersteunen, wat vraagt dit van ons handelen? We gaan vooral ook uit van kracht. Wat kan een leerling wel? Wanneer gaat het juist goed? Hoe kan die kracht van de leerling in gezet worden in een andere situatie? Ze vervolgt: ‘Deze practitioner maakt je geen gedragsspecialist. Maar je kunt op jouw school wel een rol van betekenis gaan spelen op het gebied van gedrag, door onderbouwd te handelen, door kennis te delen met collega’s en hen erin mee te nemen. Je leert hier niet alle antwoorden op gedrag, maar we vullen je gereedschapskist aan. Als leerkracht heb je al heel veel in die gereedschapskist zitten, maar je bent je er vaak niet bewust van. Door deze practitioner en de manier waarop we werken, leer je om je kistje te ordenen en aan te vullen, zodat je heel bewust en vanuit onderbouwing verder kunt. En als er een vraag naar voren komt kijk je in je kistje en vind je vaak wel het juiste gereedschap om ermee aan de slag te gaan.’
Meer weten over de practitioner Gedrag? Kijk dan hier