Prikkels online!
Hoe ga je om met autisme in het onderwijs?
Het is vandaag, 2 april, Wereld Autisme Dag. Fontys docent en autismespecialist Ilonka van der Sommen legt uit wat de huidige onzekere situatie rondom het coronavirus doet bij kinderen met autisme en hoe je hier als onderwijsprofessional mee om kunt gaan.
In heel Nederland stonden, ook in het kader van de Autismeweek, allerlei activiteiten gepland rondom autisme en het thema van dit jaar: ‘Prikkels!’. Hoewel het coronavirus hierin helaas een spelbreker is, ontstonden gelukkig tal van online alternatieven zoals online minicolleges en cursussen. Complimenten voor iedereen die nu vanuit huis voor zowel oudere als jongere mensen met autisme zorgt voor online onderwijs op maat, regelmaat en overzicht.
Juist voor kinderen met autisme kan de huidige, onzekere situatie extra lastig zijn, want patronen, routines en voorspelbaarheid vallen weg en er ontstaat nu een nieuwe periode. Er moet opnieuw worden gekeken naar het dagverloop en ouders moeten de taak van de leerkracht overnemen.
Alle (nieuwe) zintuiglijke prikkels die hierdoor van buitenaf en binnenuit kunnen ontstaan, verwerken kinderen met autisme vaak anders dan kinderen zonder autisme. Ze hebben hierin hun eigen manier om zo betekenis te verlenen aan de wereld om hen heen. Daarbij is autisme niet in één beeld te vatten. Er zijn kinderen met autisme én een verstandelijke beperking, en evengoed kinderen zonder het laatste. Net als bij kinderen zonder autisme zien we onderling wezenlijke verschillen in hun kunnen en zijn.
Als je als onderwijsprofessional in de klas te maken krijgt met een leerling met autisme, is het goed te werken vanuit een zo breed mogelijke beeldvorming. Verdiep je in vragen als: ‘Hoe denkt de leerling?’ en ‘Welke zintuiglijke prikkels zijn fijn en helpend of welke zijn juist vervelend?’. Kinderen met autisme bezoeken tijdens hun schoolleven verschillende groepen of klassen en komen daarin ook heel verschillende leerkrachten tegen. Dit geldt niet alleen op de basisschool en in het vervolgonderwijs, maar ook in het MBO en HBO. Telkens is het een nieuw samenspel tussen de leerling met autisme en de onderwijsprofessional, waarin beide hun weg moeten vinden. De uitdaging voor onderwijsprofessionals is om voorbij het woord autisme te gaan en in gesprek te blijven met de leerling en zijn directe omgeving. Dit samenwerken en uitwisselen van ideeën levert input voor het construeren van goed onderwijs.
Er zijn meerdere metaforen die je in de dagelijkse praktijk kunt inzetten om zelf tot beeldvorming, benadering en handelen te komen. Zo is de ijsbergmetafoor een heel bekende: gedragingen die zichtbaar zijn, vormen de bovenkant van de ijsberg. Maar wat zit er onder de wateroppervlakte en zou mogelijk de oorzaak zijn van het zichtbare gedrag? Door onder andere meer zicht te krijgen op hoe de verschillende zintuigen werken bij je leerling met autisme, kun je de oorzaak begrijpen en heel praktische handvatten geven om hiervoor aanpassingen in de klas, je les of begeleiding te verwezenlijken. Dit kan variëren van bijvoorbeeld het aanpassen van de plaats van de leerling in de klas of een werkblad aanpassen tot het wegnemen van storende prikkels. Hoe meer we leren over prikkelverwerking, en dan specifiek bij leerlingen met autisme, hoe meer we juist met de leerling zélf aan de slag kunnen met het leren omgaan, reguleren en overzien van zijn of haar eigen prikkelverwerking.
Om het reguleren van gevoelens inzichtelijk en bespreekbaar te maken, kun je wederom metaforen gebruiken. De zogenaamde emmer-metafoor wordt bijvoorbeeld ingezet bij het reguleren van energie, emoties en gerichtheid op taken. Hoe je leert de emmer tijdig te ‘legen’, begint met het eerst in kaart brengen van wat ervoor zorgt dat de emmer zich vult. Stel hierbij vragen als: ‘Wat zorgt ervoor dat je stress ervaart en dus je emmer vult?’ of ‘Wat helpt om je te ontspannen? Kun je bijvoorbeeld een activiteit doen die zorgt dat je emmer niet overstroomt?’. Dit inzicht verkrijgen in de energiebalans, met zowel energiegevers als energievreters, is een basisstrategie die handig is om te leren hanteren bij iedere leerling met autisme. Zo is heel duidelijk de koppeling te maken met diens prikkelverwerking. Voor een goede aanpak is het ook hier van belang dat de leerling met autisme zelf (net als jij als leerkracht of begeleider) ook zicht krijgt op wat bij hemzelf tot overprikkeling of onderprikkeling kan leiden.
Prikkelt dit artikel je nieuwsgierigheid en wil je meer leren over autisme in het onderwijs? Neem een kijkje in ons onderwijsaanbod gericht op autisme.
Auteur: Ilonka van der Sommen is docent in de Master Educational Needs bij Fontys OSO. Ze is autismespecialist, studie- en onderzoeksbegeleider. Tevens is ze coördinator van de practitioner autisme en zet ze storytelling in bij lezingen en workshops. Vanuit haar expertise schreef ze de TIBtool: Autisme, samen aan de slag!