Hoe ziet het primair en voortgezet onderwijs van de toekomst eruit? Die vraag staat centraal in een reeks artikelen die journalist Hub Dohmen de afgelopen maanden voor Fontys schreef. Hub vroeg betrokkenen uit allerlei lagen van het onderwijs te reageren op dit thema. De meeste verhalen werden geschreven voordat de coronacrisis ook het onderwijs op z’n kop zette, maar ze zijn daarom niet minder actueel. Eén van de laatste verhalen van deze serie gaat juist ook over de mogelijke veranderingen in het onderwijs als gevolg van de coronacrisis. Aan het einde van de verhalenreeks vertelt ook Fontys zelf hoe de organisatie elke dag weer, samen met het werkveld, verder bouwt aan de toekomst. Deze keer: een update voor de organisatie van de scholen
De toekomst van het onderwijs: een update voor de organisatie van de scholen
‘Wat brengt de school van de toekomst?’ Carin Zandbergen, voorzitter van het College van Bestuur van schoolbestuur Xpect Primair (25 scholen) uit Tilburg, laat de vraag even op zich inwerken.
"Vroeger waren de deuren van het klaslokaal dicht”, zegt ze. "Dezelfde meester of juf stond de hele dag voor de klas. En nu: de deuren gaan steeds verder open. Er komen steeds meer mensen in het klaslokaal. Onze scholen werken buurt- en wijkgericht, ze gaan steeds meer samenwerkingsverbanden met maatschappelijke organisaties aan.” Zandbergen rept over het weghalen van ‘schotten’ in de wijk. ,,We zijn een maatschappelijke verbinder in de wijk.”
Haar boodschap is duidelijk: in de Midden-Brabantse stad is de toekomst al begonnen. Naast nauw samenwerken met ouders worden ook verbindingen met maatschappelijke organisaties steeds belangrijker. ,,Ons uitgangspunt is: in de wijk gebeurt het”, zegt Zandbergen. In de praktijk wordt dat ‘de driehoek’ genoemd: school, thuis, wijk. Met een beetje fantasie zou je dit een brede school op steroïden kunnen noemen.
De scholen van Xpect Primair werken lokaal samen met het muziekonderwijs, jeugdzorg, sportclubs en de plaatselijke peuter- en naschoolse opvang van Kinderstad. ,,En dat laatste niet zozeer zodat mama en papa kunnen gaan werken, maar meer vanuit de gedachte dat de kansen van een kind groter worden als taal en leren vroegtijdig gestimuleerd worden.”
Het Tilburgs schoolbestuur, dat ook samenwerkt met Fontys Hogeschool Kind en Educatie (FHKE , biedt onderdak aan scholen van katholieke huize, die opereren vanuit verschillende onderwijsprincipes als Dalton, Jenaplan en Montessori-onderwijs in wijken van verschillende welstandsniveaus. De teams hebben daarom ook de nodige vrijheid, zodat de school aansluit bij de onderwijskundige behoefte in de buurt of wijk. En dat geldt dus ook voor het future proof inrichten van de schoolorganisatie. ,,Ik zie me7zelf meer als iemand die de scholen faciliteert, verbindt en inspireert. Als centraal bureau zorgen we ervoor dat de scholen hun werk kunnen doen.”
Dat lijkt de juiste aanpak voor een schoolbestuur dat in de praktijk met stedelijke problematiek heeft te maken. ,,In de wijken Korvel en Kruidenbuurt kampen we bijvoorbeeld met laaggeletterdheid en armoede.” Maar liefst tachtig procent van de kinderen ouder dan tien jaar heeft geen zwemdiploma.” Dat zijn serieuze onderwerpen die op een creatieve manier moeten worden aangepakt.
Over aanpakken gesproken. Carin Zandbergen bracht een tijd geleden een werkbezoek aan Schotland. Ze keek haar ogen uit. Een onderwijshervorming à la passend onderwijs werd hier reeds in 1998 ingevoerd. Als gevolg daarvan zitten er (zware) autistische kinderen, maar ook leerlingen met andere zorgvragen in reguliere klassen. En het lukt de docenten en klasse-assistenten om de groep draaiend te houden. Zandbergen: ,,Er wordt in Schotland op een andere manier naar de ontwikkeling van kinderen gekeken. Ze kleuren buiten de lijntjes. En dat spreekt aan.”
Innovatie
Creatief naar de organisatie van scholen kijken, is ook wat Anje Ros, lector Goed leraarschap, goed leiderschap bij Fontys Hogeschool Kind en Educatie, doet. ,,We werken samen met docenten en leidinggevenden in het werkveld aan vernieuwing”, vertelt ze. ,,En met samen bedoel ik écht samen. Samen vinden we opnieuw de rol van de opleider, van de docent uit. In dit lectoraat komen de twee rollen van Hogeschool Kind en Educatie samen: het verzorgen van opleidingen én onderwijsvernieuwing.”
De leraar-in-opleiding krijgt bij Fontys ook een rol in de vernieuwing. ,,Vanaf het derde of vierde jaar, als ze de basiskennis en -vaardigheden onder de knie hebben, worden studenten – als onderdeel van de studie – ingezet voor de innovatie op de scholen”, vertelt Ros.
Voor de onderwijsvernieuwing zijn de handen ineengeslagen met schoolbesturen als Xpect Primair. ,,We werken samen met docenten en leidinggevenden in het werkveld”, zegt Ros. ,,Naast meer samenwerken met maatschappelijke instellingen kun je bijvoorbeeld denken aan het beter inzetten van automatisering in het onderwijs.”
Fontys is dit studiejaar begonnen met enkele pilots. Daarin wordt door studenten onder meer gekeken naar wijzigingen die mogelijk zijn in de organisatie van de scholen. Ros: ,,Want die moet echt anders. We buigen ons onder meer over leerdoelen, inzicht in leerstof, toetsing en feedback.”
Een belangrijke rol in het veranderingsproces is ook weggelegd voor de schoolleider, benadrukt lector Ros. ,,Die moet prioriteiten stellen: wat gaan we wel en wat gaan we niet doen. De rol van de meester en juf verandert in de toekomst. Door samen te werken met pabo’s en experts binnen te halen kan de leraar uiteindelijk de regie in de groep houden. En het is dan de taak van de schoolleider om zijn leerkrachten daarin te coachen.”
Maar er verandert nog meer in de nabij toekomst, ook bij Fontys, zo is de stellige overtuiging van Ros. De hogeschool onderzoekt momenteel of er één startopleiding moet komen voor leraren in zowel het basis- als het voortgezet onderwijs, de zogeheten Pabo-Alo. ,,De basisvaardigheden van een docent zijn tenslotte hetzelfde”, vertelt Ros. ,,Later in de studie kunnen de studenten zich dan specialiseren in het soort onderwijs dat de studenten willen gaan geven.”
Een belangrijke rol in deze wikkeling is ook voor de scholen weggelegd, benadrukt lector Ros. ,,Onze visie is dat we samen opleiden. En een van onze doelen is dat de studenten meer leren in de praktijk. Ik verwacht dat de samenwerking in de toekomst alleen maar hechter wordt.”