Bart Wernaart, docent/onderzoeker ethiek en recht bij Fontys Hogeschool Economie en Communicatie schreef onderstaand opinieartikel over gelijkheid in het licht van de Black Lives Matter-demonstraties en het omgaan met de coronamaatregelen. Dit artikel werd op woensdag 11 juni gepubliceerd in het Eindhovens Dagblad.
Opinie: Iedereen is ongelijk
Gelijke gevallen worden gelijk behandeld, staat in artikel 1 van de Grondwet. Daarvoor is meer nodig dan wetgeving.
Gelijkheid. We gebruiken het woord erg vaak. En als we niet uitkijken verliest het woord haar waarde: het dreigt een ingewikkeld containerbegrip te worden waarvan we zelf niet meer weten wat het betekent.Bij de ‘Black Lives Matter’-demonstraties in onder meer Eindhoven werd de complexiteit goed zichtbaar. De onderliggende grief van de demonstranten lijkt hem te zitten in diepgewortelde maatschappelijke patronen waarbij bepaalde bevolkingsgroepen een ongelijke toegang ervaren tot bijvoorbeeld de arbeidsmarkt en financiële middelen of bepaalde machtsposities. Deze ongelijkheid houdt een systeem in stand waarbij deze bevolkingsgroep snel geassocieerd wordt met criminaliteit, en het politieapparaat daar dus ook als zodanig op reageert (met alle vreselijke gevolgen van dien). Het gaat hier dus voornamelijk over kansenongelijkheid.
Niet iedereen is gecharmeerd van deze protesten. Sommigen reageren met de gevleugelde uitspraak ‘All Lives Matter’, en anderen voelen zich vooral tekort gedaan omdat ze zich al wekenlang aan allerhande corona-maatregelen moeten houden, die niet altijd in acht genomen werden door de demonstranten. Ook zij refereren aan het begrip gelijkheid, maar bedoelen hier iets heel anders mee. Het gaat hier niet om kansengelijkheid, maar om gelijkheid aan de achterkant van het proces: er moet een gelijk resultaat zijn. In het geval van ‘All Lives Matter’ scheren we alle levens over een kam, en vinden we dat als je protesteert voor mensenlevens je dit niet moet toespitsen op een bepaalde bevolkingsgroep. Als een blank persoon door onterecht politiegeweld om het leven komt is dat tenslotte net zo erg.
En dan de coronaregel-klagers. Waar we aanvankelijk vreselijk solidair waren met elkaar tijdens de beginfase van onze intelligente lockdown lijken we nu weer wat meer ‘business-as-usual’ te bekommeren om ons eigen belang. Veel mensen lijken hetzelfde te willen als hun buurman, omdat hij meer heeft. Vanuit het perspectief van diegene die zich tekort gedaan wordt vaak begrijpelijk. De artiest wil optreden voor een volle zaal, en ziet met lede ogen aan dat men wel opeengepakt het vliegtuig in mag. De sportschooleigenaar vindt het belachelijk dat men wel met dertig man in een restaurant mag zitten maar niet in de sportschool. En de restauranthouder vindt het verschrikkelijk om te verteren dat hij zich in allerhande bochten moet wringen om het terras volgens de geldende regels open te stellen, terwijl bij een demonstratie deze regels even niet lijken te gelden. Deze discussie is misschien nog wel het lastigst van allemaal: het betreft hier zogeheten proportionele gelijkwaardigheid: behandel gelijke gevallen gelijk. Maar ja, wanneer is een situatie nu hetzelfde, en is bijvoorbeeld de impact op de volksgezondheid vergelijkbaar? Er vallen vast altijd wel overeenkomsten te benomen. Maar een vliegtuig is nu eenmaal geen theaterzaal. Een sportschool is geen restaurant. En een demonstrant is geen terrasbezoeker.
Bovendien verwachten we hierbij nogal veel van onze overheid: Halsema moet weg! Rutte wil ons in een dwangstaat stoppen! De politie is corrupt! Ik wil meer overheidssteun want mijn buurvrouw krijgt ook meer! En laten we wel wezen, deze overheid kan slechts aan een paar knoppen draaien middels wetgeving en beleid, en dat ook nog eens voornamelijk binnen onze landsgrenzen. Dat is niet al te veel, en hiermee is het verdraaid lastig om op een eenduidige manier vorm te geven aan Artikel 1 van de Grondwet, zeker in een crisistijd. Dat die overheid dan de verantwoordelijkheid heeft om daar nog harder voor te werken spreekt voor zich. Er is echter meer nodig dan een overheid die wetten en beleid maakt. Daarvoor is ook een inspanning van de burger zelf nodig, die verder gaat dan het redden van diens eigen hachje. Daarvoor betekent het ook dat we elkaar zo nu en dan eens wat moeten gunnen. Een open terras bijvoorbeeld. Of een demonstratie.
Gelukkig willen we uiteindelijk allemaal hetzelfde: gelijkheid.