Lockdown versnelt gebruik digitale middelen gezondheidszorg

health survey

Tijdens de lockdown in het voorjaar zijn ouderen en chronisch zieken meer gebruik gaan maken van digitale middelen op het gebied van de gezondheidszorg. Mensen die niet over de juiste apparatuur of vaardigheden beschikken lopen het risico onvrijwillig buitengesloten te worden. Dat blijkt uit een onderzoek van Fontys onderzoeksthema Health.

‘Het gebruik van digitale middelen in de gezondheidszorg blijft al jaren achter bij de verwachtingen’ vertelt Janienke Sturm, lector Mens en technologie bij Fontys Hogeschool HRM en Psychologie. ‘Onderzoek laat zien dat dit zeker onder ouderen en mensen met een chronisch gezondheidsprobleem het geval is. Maar tijdens de lockdown in de eerste coronagolf, werd al snel duidelijk dat het gebruik van digitale middelen een enorme vlucht nam. Logisch, want omdat iedereen gedwongen thuiszat waren digitale middelen zoals een computer, een tablet of een smartphone de enige mogelijkheid om zaken omtrent gezondheid te regelen.’

Sturm onderzocht samen met Eveline Wouters, Angelique Dierick en Marjolijn van Gelder - onderzoekers van Fontys onderzoeksthema Health – voor welke doeleinden ouderen en chronisch zieken deze digitale middelen gebruikten. Ook wilden ze weten of het gebruik van digitale middelen daadwerkelijk was toegenomen en tegen welke problemen mensen aanliepen bij het gebruik daarvan. Er werd een digitale vragenlijst opgesteld waarin de deelnemers werd gevraagd naar hun algehele gezondheid en naar hun gebruik van digitale middelen met betrekking tot hun gezondheid. De vragen gingen niet alleen over hun eigen gezondheid, maar ook over actief bewegen, gezonde voeding, sociale contacten en vrijetijdsbesteding. In mei 2020 werd de digitale vragenlijst verspreid via zorgorganisaties, ouderen- en patiëntenverenigingen en de sociale media. Er deden 129 deelnemers mee. 121 deelnemers (60 mannen en 61 vrouwen) vielen binnen de groep ouderen of chronisch zieken. 11 deelnemers waren jonger dan 70 jaar, 72 deelnemers waren 70 jaar of ouder.

Vooral informatie opzoeken
Uit de antwoorden blijkt dat ouderen en chronisch zieken de computer, tablet of smartphone vooral gebruikten om informatie over de eigen gezondheid op te zoeken. Tijdens de lockdown zijn zij dit méér gaan doen dan vroeger. Slechts enkele deelnemers geven aan dat ze digitale middelen gebruikten om contact te hebben met een arts of zorgverlener. ‘Verrassend’ vindt Sturm, ‘want in deze tijd was contact met een arts alleen maar via computer of telefoon mogelijk. Een verklaring kan zijn dat deze groep tijdens de lockdown zelf meer informatie over gezondheid is gaan opzoeken via computer, tablet of smartphone en dat zij daardoor minder behoefte hadden aan contact met de arts of zorgverlener.’ Ook met betrekking tot bewegen en gezonde voeding gebruikten de deelnemers de computer, tablet of smart­phone vooral voor het opzoeken van informatie. Bijvoorbeeld voor het opzoeken van recepten, digitale yogalessen of wat de beste stappenteller of roei-ergometer is. Maar dit deden zij niet vaker dan voor de lockdown.

Sociale contacten, films en spelletjes
Voor het onderhouden van sociale contacten zijn deelne­mers wel duidelijk meer digitale middelen gaan gebruiken. Sturm: ‘Iedereen gaf aan tijdens de lockdown meer te zijn gaan telefo­neren en beeldbellen en meer gebruik te hebben gemaakt van sociale media zoals WhatsApp, Facebook en Instagram, bijvoorbeeld om foto’s en filmpjes te delen met kinderen en kleinkinderen.’ Daarnaast waren de deelnemers meer gebruik gaan maken van digitale media om films te bekijken, bijvoorbeeld via Netflix. Ook werden er meer digitale spelletjes gedaan.

Niet voor iedereen
Sommige deelnemers aan het onderzoek liepen tegen problemen aan bij het gebruik van digitale middelen. Sturm: ‘Vooral de kwaliteit van de wifi-verbinding en de benodigde apparatuur werden vaak genoemd. Maar ook hadden deelnemers behoefte aan duidelijkere informatie over hoe digitale midde­len kunnen worden gebruikt, en vonden ze dat digitale middelen ook door zorgprofessionals meer gebruikt zouden mogen worden. Ten slotte uitten sommige deelnemers hun zorg dat niet iedereen voldoende kennis en vaardigheden heeft omtrent digitale middelen en dat deze middelen daarmee dan ook niet voor iedereen toegankelijk zijn.’

De toekomst
Wat heeft de vragenlijst de onderzoekers opgeleverd? Sturm: ‘Met dit onderzoek wilden we achterhalen in hoeverre digitale middelen worden gebruikt door ouderen en men­sen met een chronische aandoening, ook in het kader van (digitale) inclusie van deze doelgroepen. Op basis van deze eerste analyses concluderen we dat mensen die al digitale middelen gebruikten voor hun eigen gezondheid en voor sociale doeleinden, deze nog meer zijn gaan gebruiken. We moeten echter oog hebben voor mensen die onvrijwillig worden uitgesloten van het gebruik van digitale middelen omdat ze niet over de juiste apparatuur of vaardigheden beschikken. Omdat de vragenlijst online is afgenomen, maakt deze groep waarschijnlijk geen deel uit van onze steekproef.’

Het vragenlijstonderzoek heeft volgens Sturm belangrijke sug­gesties opgeleverd ter verbetering van de toepassing van digitale middelen. Ook geven de resultaten van dit onderzoek aanleiding tot vervolgonderzoek waarin studenten en onderzoekers diepte-interviews zullen voeren met ouderen en chronisch zieken, maar ook met zorgprofessionals. De kennis die dit oplevert, zal ten goede komen aan zowel de huidige zorgpraktijk als aan de zorg van de toekomst.

Meer informatie en de resultaten vind je op de webpagina’s van Fontys Health. Ook de resultaten van vervolgonderzoek zullen hier worden gedeeld.

^{Tekst: Janienke Sturm / Ingrid Oonincx}