Hybride leeromgevingen: ‘De beste tip? Niet kopiëren, maar inspireren’
Bijna alle studenten en docenten werken tegenwoordig in hybride leeromgevingen (HLO). Binnen zo’n omgeving leren, werken en onderzoeken studenten, docenten en het werkveld actief samen aan authentieke vraagstukken uit de praktijk. De achterliggende gedachte? De praktijk verweven met het onderwijs zodat studenten zo goed mogelijk worden voorbereid op hun toekomst. Ook onderwijs en het bedrijfsleven profiteren. Sinds 2020 is er een centraal programma gewijd aan HLO. Inhoudelijk verantwoordelijken Tanja Stöver en Jolijn Jansen vertellen er meer over.
Verhalenreeks over programma Kwaliteitsafspraken
Met de Kwaliteitsafspraken werkt Fontys samen met de medezeggenschap aan een kwaliteitsimpuls op de thema’s succesvol studeren, authentieke leer- en onderzoeksomgevingen en professionalisering van docenten. Toen destijds de basisbeurs werd afgeschaft, kreeg het onderwijs extra geld om te investeren in het onderwijs. Daaruit kwamen de Kwaliteitsafspraken voort. In deze verhalenreeks kun je lezen welke mooie initiatieven Fontys van dit geld heeft gerealiseerd. Vandaag: blended learning. Wil je meer weten over het programma Kwaliteitsafspraken? Kijk op fontys.nl/kwaliteitsafspraken.
Even om ons geheugen op te frissen: wat zijn HLO’s ook alweer?
Jolijn: ‘De afgelopen jaren concludeerden we dat de afstand tussen onderwijs en de beroepspraktijk kleiner moest worden. Zo ontstond het idee van een HLO. Studenten, docenten en werkveldpartners leren, werken en onderzoeken binnen zo’n HLO samen. Deze kan zowel on-site bij Fontys, als off-site bij de beroepspraktijk zijn. Een voorbeeld van een succesvolle HLO is het Fontys ICT InnovationLab op Strijp TQ. Een plek waar studenten, docenten, onderzoekers en partners zich dagelijks bezighouden met actuele ICT-vraagstukken waar partnerbedrijven en de maatschappij een oplossing voor zoeken.’
Tanja: ‘Over hele andere vraagstukken wordt bijvoorbeeld nagedacht binnen de Sociale Innovatiecentra waar studenten en docenten HRM en Toegepaste Psychologie samen met werkveldpartners nadenken over thema’s als arbeid en zorg en welzijn.’
Dan nu het centrale programma HLO: wat houdt dat precies in?
Tanja: ‘Intensiever samenwerken met het werkveld vraagt om innovatieve leeromgevingen, waarin de perspectieven van Fontys en het bedrijfsleven samenkomen. Binnen Fontys ontstonden de eerste HLO’s een jaar of tien geleden. In dit programma delen we de lessons learned en begeleiden instituten bij het ontwerp van een HLO. Dat vraagt namelijk om maatwerk.’
Jolijn: ‘We bevorderen daarmee onderwijsinnovatie en kenniscreaties. Dat doen we zowel in kwalitatieve (hoe het beter kan) als kwantitatieve zin (hoe er meer HLO’s bij kunnen komen).’
Wat zijn tot nu toe de hoogtepunten van jullie centrale programma?
Jolijn: ‘De afgelopen jaren hebben we flink geïnvesteerd in onderzoek. Dat deden we door gesprekken te voeren met betrokkenen in een HLO (studenten/docenten/werkveldpartners) en door literatuurstudies. Dat heeft onder andere geleid tot evidence based tools die helpen bij het ontwerp en de ontwikkeling van HLO’s. Een van de meest succesvolle tools is het Raamwerk Hybride leeromgevingen. Zie het als een blueprint. De tool geeft handvatten in ontwerpkeuzes op strategisch, tactisch en operationeel niveau, waarbij je in dialoog gaat over de mate waar in je onderwijs en werkveld met elkaar integreert. Denk aan het creëren van een gezamenlijk(e) beeld en taal, het bepalen van ambities en het monitoren van het ontwerp en ontwikkeling tijdens de verschillende fases.’
Tanja: ‘Ook maakten we een checklist voor het ontwikkelen van een impactvolle HLO (GROEI). Verder zijn we gestart met intensieve adviestrajecten binnen Fontys, met als doel om HLO-ontwerpteams op weg te helpen. En – niet te vergeten – we vulden een website (zie kader) met oneindig veel informatie voor onderwijsprofessionals die meer willen weten. Zo vind je er bijvoorbeeld 50 inspirerende podcasts!’
Zijn er nog andere dingen die jullie doen om studenten en docenten te betrekken?
Tanja: ‘Afgelopen jaar organiseerden we een Fontys Hybride Leeromgevingen Week op bestaande HLO’s. Daar konden genodigden workshops volgen over evidence based tools. En met elkaar het gesprek aangaan. Want we kunnen binnen Fontys heel veel van elkaar leren.’
Jolijn: ‘Dit jaar organiseren we Ontwerp en Ontwikkeldagen, waarbij ontwerpteams één dag een slag maken in de ontwikkeling van de HLO. Dat doen die teams onder leiding van adviseurs, experts en onderzoekers. Ook verzorgen we studiedagen op maat bij opleidingen en instituten om ondersteuning te geven.’
Wat kunnen we in de toekomst nog verwachten van jullie?
Jolijn: ‘We gaan sowieso doorontwikkelen op het Raamwerk. Er komt bijvoorbeeld een digitale scan voor alle Fontys-opleidingen. Via zo’n scan kun je zien in welke mate leren, werken en onderzoeken binnen de leeromgeving al met elkaar geïntegreerd is. Je krijgt dus inzicht in de mate van ‘hybridisering’. Uit de scan komen, indien gewenst, ook ontwikkelpunten voor verbetering naar voren.’
Tanja: ‘En verder gaan steeds meer mensen van ons horen. De laatste jaren waren we namelijk vooral intern bezig met praktijkgericht onderzoek naar HLO’s, en het verzamelen en bundelen van lessons learned, expertise en opbrengsten. Nu is het tijd om dat te ontsluiten.’
Jolijn: ‘We merken dat we steeds vaker om advies worden gevraagd en dat zal in de toekomst alleen maar meer worden!’
DRIE TIPS VOOR HET ONTWERP VAN EEN SUCCESVOLLE HLO
- Niet kopiëren, maar elkaar inspireren
Jolijn: ‘Elk HLO-ontwerp is afhankelijk van de context van de opleiding. Wat bij de een werkt, is mogelijk kansloos voor een andere opleiding. Een kijkje nemen in de keuken bij een andere HLO is wel heel waardevol; het zet aan tot denken buiten je eigen kaders. We zien bij ontwerpsessies of kennisevents dat er gepassioneerde gesprekken gevoerd worden hierover. Laatst was er zelfs een grote delegatie Denen van Aalborg University (UCN) op bezoek om te leren van onze HLO-ervaringen.’
- Ontwerp samen met het werkveld en studenten
Tanja: ‘Schiet als opleiding niet uit de startblokken qua ontwerp, maar betrek vanaf minuut één studenten en het werkveld. Als je dat pas later doet, lopen zij achter en mis je waardevolle informatie. Betrek ook lectoraten en kenniscentra in een vroeg stadium bij een HLO, om onderzoek van meet af aan te borgen. Het streven naar gelijkwaardigheid tussen de verschillende betrokkenen, ook tijdens de ontwerpfase, is een belangrijk uitgangspunt voor het slagen van een HLO.’
- Heb geduld
Tanja: ‘Een succesvolle HLO heeft tijd nodig om zich te ontwikkelen. Iedereen (werkveld, studenten en docenten) moet ‘aanstaan’. Dat kan alleen als de HLO goed doordacht is en alle neuzen dezelfde kant op staan. Wat daarvoor nodig is? Samenwerken, aandacht voor de verschillende rollen en een continue dialoog.’
Meer weten? Kijk op fontys.nl/Hybride-Leeromgevingen