Een kijkje in de hoofden van leraren

Aantrekkelijker maken van het leraarvak

Hoe reageer je als leraar op die altijd drukke leerling die de hele klas onrustig maakt? En ga je wel of niet in op die leerling die altijd een grote mond terug geeft? Als je voor de klas staat moet je altijd onmiddellijk reageren, je hebt geen tijd om de situatie eens rustig te analyseren. Het vraagt dus ook veel van een leraar die de beslissingen ter plekke moet nemen. Je reageert dan vaak op vaak onbewuste routines en automatismen waarbij niet alleen kennis maar ook gevoelens een rol spelen. Maar wat gebeurt er nu eigenlijk in het hoofd van een leraar als hij voor de klas staat, en hoe beïnvloedt dat het handelen? 

Frank Crasborn is lector Integratief Opleiden & Boundary Crossing bij Fontys Lerarenopleiding Sittard en hij geeft regelmatig workshops en webinars onder de noemer: ‘Kijken in de hoofden van leraren, hoe doe je dat?’ Crasborn: ‘Je hebt in elke klas verschillende soorten leerlingen die allemaal ander gedrag vertonen. Daar moet je als leraar constant op anticiperen. Gedrag van mensen, en dus ook van leraren, kun je op allerlei manieren waarnemen en analyseren. Heel lang is er alleen maar naar waarneembaar gedrag gekeken en nu ook naar cognities. Dat wil zeggen: je kijkt niet alleen naar het handelen, maar ook naar het denken van leraren tijdens dat handelen. Meestal wordt dan bijvoorbeeld een video opname gemaakt van een les, waarna gekeken wordt hoe een leraar reageert in bepaalde situaties. Wat hij zegt, hoe hij zich gedraagt, lichaamstaal. Maar als je het achteraf terugkijkt is, is wat er op het moment zelf gebeurde en hoe je je daarbij voelde moeilijk terug te halen. Waar het onderzoek zich op richt is wat er gebeurt in het hoofd van de leraar, precies op het moment dat hij iets zegt of doet, we noemen dit ook wel het ‘onmiddellijk onderwijsgedrag’ van leraren.’

Dat klinkt nog niet eenvoudig, in het hoofd van een leraar kijken. Volgens Crasborn zijn er verschillende manieren om die momenten te analyseren. ‘Een veelgebruikte manier is het maken van een video opname waarbij we vooraf een signaal afspreken met de leraar. Bijvoorbeeld een vinger op de borst leggen, of iets anders dat niet opvalt bij de leerlingen. Het signaal wordt gebruikt op het moment dat er iets gebeurt waarbij er een beslissing moet worden genomen, of een bepaalde afweging moet worden gemaakt. Een leraar moet namelijk elke dag op vele momenten snel beslissingen nemen. Eerst gaat het om: zie ik het? En daarna komt de afweging: moet ik (n)iets doen? En wat dan? Tenslotte de vraag: kan en durf ik dat? En dat alles in een fractie van een seconde. We gaan naderhand dus terug naar het moment dat het signaal werd gegeven. Soms weet de leraar niet meteen meer wat er gebeurde waardoor hij het signaal gaf. Maar er gebeurde dus wel iets in zijn hoofd. En daar gaan we naar op zoek. Als je erachter komt wat er gebeurt in je hoofd kun je daar op anticiperen. Als je bijvoorbeeld niet weet wat je moet of niet durft in te grijpen kun je daaraan gaan werken, door middel van coaching. Voor coaching in de klas hebben we een tijdje geleden een tool ontwikkeld in de vorm van een app: ‘Earcoach for teachers’ (www.earcoach.nl). Kort gezegd kan een leraar tijdens de les direct feedback krijgen van een coach,via een app op zijn smartphone en een electronisch oortje. De leerlingen merken daar niets van, en de leraar kan op basis van korte boodschappen van de coach meteen zijn handelen aanpassen.’

Tijdens workshops gaat Crasborn in op verschillende onderzoeksmethoden om in de hoofden van leraren te kijken, elk met hun voor- en nadelen. ‘Ik leg uit hoe je dat kan gebruiken bij het analyseren en verklaren van onmiddellijk onderwijsgedrag, hoe pak je dat dan aan? Waar moet je op letten als je op zoek gaat naar opvallende situaties, hoe je de video opneemt en daar het gesprek over aangaat?  Het belangrijkste waar het om draait is dat goed onderzoek naar het denken van leraren, dat in directe verbinding staat met onmiddellijk onderwijsgedrag, kan helpen het handelen van leraren beter te begrijpen en te beïnvloeden.’

Auteur: Linda Koster (update: 30 november 2022)